دستور موقت
دستور موقت در حقوق ایران
تعریف و ماهیت دستور موقت:
دستور موقت (Interlocutory Order) یکی از اقدامات تأمینی در حقوق ایران است که به موجب آن دادگاه پیش از رسیدگی به اصل دعوا و صدور حکم نهایی، دستوری فوری و موقت صادر می‌کند تا از ورود ضرر غیرقابل جبران به یکی از طرفین جلوگیری شود.
مبنای قانونی: مواد 310 تا 325 قانون آیین دادرسی مدنی و برخی قوانین خاص (مانند قانون حمایت از خانواده).
هدف اصلی: حفظ وضعیت موجود تا پایان رسیدگی به دعوا و جلوگیری از ضرر فوری، قطعی و جبران‌ناپذیر.
ویژگی‌های کلیدی:
– موقتی بودن (اعتبار آن تا پایان رسیدگی به دعوای اصلی است).
– فوریت (نیاز به اقدام سریع دارد).
– قابل اجرا قبل از دادخواست اصلی (در موارد اضطراری).
موارد صدور دستور موقت:
دستور موقت در مواردی صادر می‌شود که تأخیر در رسیدگی به دعوا موجب از بین رفتن حق یا ایجاد خسارت غیرقابل جبران شود، از جمله:
۱. حفاظت از اموال در معرض نابودی (مانند جلوگیری از تخریب ساختمان مورد اختلاف).
۲. توقف فعالیت‌های زیان‌بار (مثل تعطیلی موقت یک کارگاه آلاینده محیط زیست).
۳. حفظ وضعیت موجود(مثلاً ممنوعیت نقل‌وانتقال سند ملک تا پایان دعوا).
۴.مسائل خانوادگی (مانند دستور موقت برای پرداخت نفقه یا جلوگیری از خروج کودک از کشور).
۵.مسائل تجاری و قراردادی (مانند توقف اجرای یک قرارداد تا تعیین تکلیف نهایی).
مثال عملی:
اگر شخصی بترسد که طرف مقابل در حال فروش ملک مورد نزاع است، می‌تواند از دادگاه دستور موقت منع نقل‌وانتقال بگیرد تا زمان پایان دعوا، ملک قابل فروش نباشد.
تفاوت دستور موقت با تأمین خواسته و سایر نهادهای حقوقی:
هدف: جلوگیری از ضرر فوری و جبران‌ناپذیر، تضمین وصول طلب از اموال خوانده، اجرای فوری یک حق مسلم (مثل تخلیه ملک)
زمان درخواست: قبل یا حین دادرسی، معمولاً همراه با دادخواست اصلی ،پس از صدور حکم قطعی
مدت اعتبار: تا پایان رسیدگی به دعوا تا اجرای حکم نهایی،فوری و اجرایی
مثال: توقف تخریب ملک،توقیف حساب بانکی بدهکار ، تخلیه ملک توسط مأمور اجرا
نکته: دستور موقت می‌تواند مستقل از تأمین خواسته باشد. مثلاً ممکن است کسی هم درخواست تأمین خواسته (توقیف مال) کند و هم دستور موقت (جلوگیری از فعالیت زیان‌بار).
شرایط و مراحل دریافت دستور موقت:
الف) شرایط صدور:
۱. وجود ضرر فوری و جبران‌ناپذیر (مثلاً اگر منتظر بمانیم تا دعوا تمام شود، مال از بین می‌رود).
۲. ارتباط مستقیم با موضوع دعوا (دستور باید مرتبط با خواستهٔ اصلی باشد).
۳. تضمین مناسب از سوی خواهان (در برخی موارد، دادگاه از متقاضی تضمین مالی می‌خواهد تا اگر خسارتی وارد شد، جبران شود).
ب) مراحل درخواست:
۱. تقدیم درخواست کتبی: به دادگاه صالح (با ذکر دلایل ضرورت دستور موقت).
۲. بررسی فوری توسط دادگاه: (گاهی بدون حضور خوانده برای جلوگیری از فوت وقت).
۳. صدور دستور یا رد درخواست: (در صورت موافقت، دستور بلافاصله اجرا می‌شود).
۴. اعتراض خوانده: (خوانده می‌تواند ظرف ۱۰ روز اعتراض کند و دادگاه مجدداً بررسی می‌کند).
۵. پایان اعتبار دستور: (پس از صدور حکم نهایی، دستور موقت تأیید یا لغو می‌شود).
ج) اثر تخلف از دستور موقت:
اگر خوانده از دستور دادگاه تبعیت نکند (مثلاً ملک را تخریب کند)، ممکن است به جزای نقدی یا حبس تعزیری محکوم شود.
جمع بندی نهایی:
دستور موقت یک ابزار حقوقی فوری و پیشگیرانه است که به خواهان کمک می‌کند تا قبل از پایان دادرسی، از تضییع حق خود جلوگیری کند. این نهاد در مواردی که انتظار برای حکم نهایی به معنای از دست رفتن فرصت یا ایجاد خسارت غیرقابل جبران است، کاربرد حیاتی دارد. برای موفقیت در دریافت دستور موقت، باید دلایل محکم و مستند ارائه شود تا دادگاه را متقاعد کند که صدور دستور ضروری است.
