اجرت المسمی
اجرت المسمی (اجرت معین)
معنی لغوی:
– اجرت: به معنای دستمزد، پاداش، عوض و ارزش کاری است.
– المسمی: به معنای “نامیده شده”، “معین شده” و “مشخص” است.
– ترکیب: دستمزد معین و نامیده شده
تعریف حقوقی:
اجرت المسمی به دستمزد یا قیمتی اطلاق می شود که دو طرف قرارداد، پیش از انجام کار یا در حین انعقاد قرارداد، به طور صریح یا ضمنی بر روی آن توافق کرده اند.
به زبان ساده، وقتی شما با یک تکنسین توافق می کنید که در ازای 500،000 تومان یخچال شما را تعمیر کند، این مبلغ اجرت المسمی است. یا وقتی در قرارداد اجاره، مستأجر متعهد می شود ماهی 5 میلیون تومان به موجر پرداخت کند، این مبلغ اجرت المسمی است.
مبنا و ماهیت: اجرت المسمی بر پایه قرارداد و توافق طرفین استوار است. اصل حاکمیت اراده (آزادی قراردادها) حکم می کند که توافق طرفین باید محترم شمرده شود (ماده ۱۰ قانون مدنی).
شرایط تحقق:
1. وجود یک قرارداد (leaseاجاره، مقاطعه، پیمانکاری و…).
2. توافق طرفین بر روی میزان و مقدار دستمزد (چه در متن قرارداد، چه به صورت شفاهی).
اجرت المثل (اجرت المتعارف):
معنی لغوی:
– اجرت: دستمزد.
– المثل: مانند، مثل، همانند.
– ترکیب: “دستمزد مانند چیزی” یا “دستمزد متعارف”. یعنی دستمزدی که برای کارهای مشابه معمول است.
تعریف حقوقی:
اجرت المثل به دستمزد یا پاداشی گفته می شود که بدون وجود هیچ توافق قبلی، به دلیل انجام کاری یا انتفاع از مال دیگری، توسط مرجع قضایی (قاضی) بر اساس عرف و عادت محل برای کارهای مشابه تعیین می شود.
به زبان ساده، وقتی شما بدون اینکه قبلاً صحبتی از پول شده باشد، به همسایه خود کمک می کنید مغازه اش را رنگ کنید، و بعد او از پرداخت دستمزد خودداری کند، شما می توانید اجرت المثل این کار را مطالبه کنید. یعنی قاضی بر اساس نرخ معمول نقاشی در آن منطقه برای شما دستمزد تعیین می کند.
مبنا و ماهیت: اجرت المثل بر پایه قاعده احترام مالکیت افراد و جلوگیری از دارا شدن غیر عادلانه استوار است. مطابق ماده ۳۳۶ قانون مدنی: «اگر کسی بر حسب امر دیگری اقدام به عملی کند که عرفاً برای آن عمل اجرتی باشد، بدون اینکه با هم توافق کرده باشند، صاحب کار باید اجرت المثل را بپردازد.» این کار بر اساس قانون و عرف است، نه قرارداد.
شرایط تحقق:
1. کار یا خدمتی انجام شده باشد.
2. بین طرفین هیچ توافقی بر روی دستمزد وجود نداشته باشد (یا قابل اثبات نباشد).
3. انجام کار با اطلاع یا به دستور طرف مقابل (صاحب کار) بوده باشد.
4. عرفاً برای آن کار، دستمزد در نظر گرفته شود.
یک مثال کاربردی در حقوق خانواده (مهریه):
این دودر بحث مهریه بسیار پرکاربرد هستند:
– مهریه المسمی: همان مهریه ای است که در عقدنامه قید شده است. مثلاً ۱۴ سکه بهار آزادی یا ۱۰۰ میلیون تومان. این یک اجرت المسمی برای عقد نکاح است که طرفین بر سر آن توافق کرده اند.
– مهریه المثل: اگر در عقدنامه، مهریه ذکر نشده باشد یا به هر دلیلی قابل مطالبه نباشد (مثلاً عدم تعیین به طور کلی)، زن می تواند تحت شرایطی مهریه المثل مطالبه کند. میزان آن بر اساس وضعیت زن (شرافت، تحصیلات، موقعیت خانوادگی) و عرف محل تعیین می شود. یعنی قاضی بررسی می کند که معمولاً برای خانمی با این شرایط در این شهر، چه مهریه ای تعیین می کنند.
جمع بندی نهایی:
– اجرت المسمی = نرخ توافقی (قراردادی)
– اجرت المثل = نرخ متعارف (عرفی و قانونی)
در مواجهه با هر dispute حقوقی، اولین سؤال این است: “آیا بین طرفین بر روی مبلغ توافق مشخصی وجود داشته؟” اگر پاسخ مثبت باشد، موضوع اجرت المسمی است و اگر پاسخ منفی باشد یا توافق قابل اثبات نباشد، راه حل، مطالبه اجرت المثل از طریق دادگاه خواهد بود.
